کد مطلب:4449 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:45

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

علت عقب افتادگي كشورهاي اسلامي چيست؟

ررسي علل واماندن مسلمانان از پيشرفت در تكنولوژي و پيش افتادن ديگران در اين عرصه، از موضوعات بسيار مهمي است كه بررسي آن نيازمند تحقيق گسترده تاريخي و اجتماعي است. مسلماً يك سري عوامل در اين زمينه دخيل بوده اند كه بايستي آنها را شناخت و ارزيابي كرد كه به صورت اختصار به آنها اشاره مي كنيم: الف) در آموزه هاي ديني اسلام تكيه بسيار زيادي بر عقل و تعقل، تفكر و تدبر شده است. در قرآن مجيد اين كلمات و مفاهيم به اشكال گوناگون به كار رفته است: 1- 49 مرتبه ريشه «عقل» به صورت هاي مختلف (تعقلون، يعقلون، يعقلها، تعقل و عقلوه)، 2- 18 مرتبه ريشه «فكر» (تفكرون، يتفكرون و فكر)، 3- هشت مرتبه ريشه «دبر» (به معناي تدبّر)، 4- چندين بار ريشه «نظر» (به معناي نگريستن و تأمل)، 5- ده ها مرتبه ريشه «رأي» (به معناي مشاهده)، 6- عقل از ديدگاه اسلام اولين مخلوق الهي و با شرافت ترين آنها قلمداد شده است. ب ) مسلمانان با تكيه بر تعاليم وحي - به ويژه تكيه بر عقل و انديشه و ديگر آموزه هاي آسماني قرآن - در طول ده قرن بلكه بيشتر پرچمدار پيشرفت و ترقي در جهان بوده اند. اگر اندكي تاريخ علم و تمدن را مطالعه كنيم، درخواهيم يافت كه تحولات اروپا و نوگرايي علمي و فكري آن (رنسانس) در قرن شانزدهم به بعد عميقاً تحت تأثير تمدن اسلامي بوده است. مطالعه تاريخ جنگ هاي صليبي و روابط اروپا و مسلمانان به روشني اين حقيقت را نشان مي دهد. ج ) ترديدي نيست كه اگر مسلمانان از تعاليم وحي فاصله نمي گرفتند و قوام سياسي و وحدت اجتماعي خود را حفظ مي كردند، هم اكنون نيز مي توانستند از هر نظر جلوتر از غرب باشند؛ چرا كه هم اكنون نيز اگر به جاي درگيري هاي بيهوده و اتلاف منابع خود، دست وحدت به يكديگر بدهند و به ريسمان الهي چنگ بزنند، مي توانند قدرتي بزرگ با امكاناتي وسيع در سطح جهان باشند و با چند برنامه و استفاده از استعدادها، از نظر فن آوري نيز به رقابت با ديگران بپردازند. د ) آنچه كه موجب عقب ماندگي صنعتي و سياسي مسلمانان گشته فاصله گرفتن آنان از اسلام و برداشت هاي بدون دليل از دين بوده است. برداشت غلط از زهد، دنيا، دعا و قدرت موجب عقب ماندگي شده وگرنه همين مفاهيم در صدر اسلام و حتي در غرب، موجب پيشرفت شده است. بلي، بايد اعتراف كرد كه رواج انديشه هاي صوفي گرانه و برخي انحرافات ديگر فكري - كه معلول التقاط است - نقش مؤثري در جاماندن مسلمانان از قافله صنعت و پيشرفت داشته است. ز ) نكته ديگري كه بايد به آن توجه كنيد، بحث اعتقاد و عدم اعتقاد به نيروي ماوراي طبيعي است. غرب هيچ گاه به طور عام و گسترده منكر ماوراء الطبيعه نبوده و اكنون نيز نيست. بيشتر يا تمامي دانشمندان اروپا - كه از قرن شانزده به بعد پايه گذاران پيشرفت علمي در اروپا بوده اند - معتقد به خداوند و اديان الهي بوده اند. پس بايستي اين فرضيه خود را دگرگون سازيد و ريشه را در جاي ديگر جست وجو كنيد. بنابراين به طور خلاصه بايد گفت: اولاً، پيشينه تمدن مسلمانان در طي قرن هاي متمادي، نشان مي دهد نه تنها دين موجب عقب ماندگي نيست؛ بلكه اعتقاد به دين در كنار عمل به آن، سبب درجات بالايي از پيشرفت و رشد مي گردد. ثانياً، تنها مسلمانان و كشورهاي اسلامي نيستند كه به اين گرفتاري مبتلا هستند، بلكه كشورهاي غيراسلامي و سكولار نيز در فقر مطلق يا نسبي باقي مانده اند. ثالثاً، در كشورهاي پيشرفته نيز، به رغم در اختيار داشتن منابع فراوان و دسترسي به ارقام بالايي از رشد اقتصادي، رفاه همگاني تحقق نيافته است و به طور معمول گروه خاصي از ره آورد توسعه بهره مي گيرند. رابعاً، انديشه و تمدن اسلامي امروزه جانمايه نيرومندي براي احيا دارد؛ برعكس تمدن غرب كه به شدت گرفتار انحطاط فرهنگي و زوال پذيري شده است. در اين فرصت اگر مسلمانان بخواهند جايگاه شايسته خود را دريابند، رعايت نكات زير ضروري است: 1- بالا بردن سطح شناخت و بينش هاي ديني در همه ابعاد آن، 2- تقويت روح ايمان، تقوا، استواري در دين و مبارزه با كژي ها، 3- ارتقاي دانش و سطح علمي، 4- ارتباط وثيق و همدلي در سطح بين الملل اسلامي و تعاون و همكاري گسترده و همه جانبه، 5- از ميان برداشتن نظام هاي فاسد، 6- تلاش همه جانبه و همگاني در جهت ايجاد و احياي تمدن عظيم و مدينه فاضله اسلامي، 7- اعتماد به نفس و دوري از خودباختگي. براي آگاهي بيشتر ر.ك: 1- علل پيشرفت و انحطاط مسلمين، زين العابدين قرباني 2- علل ضعف و انحطاط مسلمين در انديشه هاي سياسي و آراي اصلاحي، سيد جمال الدين اسدآبادي، احمد موثق 3- آمريكا پيشتاز انحطاط، روژه گاردي، ترجمه: قاسم منصوري 4- علل انحطاط تمدنها، قانع عزيزآبادي 5- ريشه هاي ضعف و عقب ماندگي مسلمانان، رجبي 6- رمز عقب ماندگي ما، امير شكيب ارسلان، ترجمه: محمد باقرانصاري 7- تاريخ فتوحات اسلامي در اروپا، شكيب ارسلان، ترجمه: علي دواني 8- به سوي قرآن و اسلام، حسين انصاريان 9- تاريخ تمدن، ج 4، ويل دورانت، ترجمه: گروهي از نويسندگان 10- فرهنگ اسلام در اروپا، زيگريد هونكه، ترجمه: مرتضي رهباني 11- تاريخ تمدن اسلام و عرب، گوستاولوبرن 12- تمدن اسلامي پيشگام در علوم و فنون جديد، ج 1 و 2، بولتن انديشه شماره 17 و 18 نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها 13- نگاهي به تاريخ جهان، جواهر لعل نهرو 14- تمدن اسلامي از زبان بيگانگان، محمدتقي صرفي 15- تاريخ تمدن اسلام، جرجي زيدان 16- حدود خسارت جهان و انحطاط مسلمين، مصطفي زماني